ΤΟΜΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ / ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ
6.3 Πρόληψη πρόωρης αποχώρησης από την εκπαίδευση και την κατάρτιση (ΠΕΕΚ)
Εθνική στρατηγική
Ο ορισμός «Πρόωρη Εγκατάλειψη του Σχολείου», σύμφωνα με την Eurostat, περιλαμβάνει τους νέους που έχουν ολοκληρώσει, το πολύ, τον κατώτερο κύκλο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, είναι σε ηλικία 18-24 ετών και δεν βρίσκονται εντός δομής εκπαίδευσης ή κατάρτισης. Ο ορισμός αυτό υιοθετείται από πολλές χώρες της Ευρώπης, σε συνδυασμό με ειδικότερους ορισμούς ανά χώρα. Όπως αναφέρεται στην έκθεση Αντιμετώπιση της πρόωρης εγκατάλειψης από την εκπαίδευση και την κατάρτιση στην Ευρώπη: Στρατηγικές, Πολιτικές και Μέτρα του δικτύου Ευρυδίκη, το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων χρησιμοποιεί και άλλους ορισμούς όπως «μη ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης ή αντίστοιχης επαγγελματικής εκπαίδευσης ή κατάρτισης».
Εφόσον η περίοδος της μόρφωσης και κατάρτισης των νέων ανθρώπων έχει επιμηκυνθεί, εισάγεται ο όρος «Εκτός Εκπαίδευσης, Απασχόλησης ή Κατάρτισης» (ΕΕΑΚ – NEET – Not in Education, Employment or Training) που αφορά στους νέους ηλικίας 16-29 ετών (που σχεδόν ταυτίζεται με την ηλικία στόχο για την Ελλάδα) που βρίσκονται εκτός εκπαίδευσης, κατάρτισης και απασχόλησης.
Βάσει μιας εννοιολογικής διερεύνησης ορισμών, πρώτη σε χρονική σειρά εντοπίζεται η μαθητική διαρροή που αφορά στη διακοπή της φοίτησης του μαθητή από το εκπαιδευτικό σύστημα, ακολουθεί η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου, που αφορά σε άτομα ηλικίας 18-24 ετών, και υπερκαλύπτεται από τον όρο ΕΕΑΚ, που αναφέρεται στους νέους μέχρι 29 ετών.
Σύμφωνα με την αναπτυξιακή στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Ευρώπη 2020», στόχο αποτελεί η μείωση των ποσοστών πρόωρης σχολικής εγκατάλειψης κάτω από 10%. Οι Εθνικοί στρατηγικοί στόχοι σε σχέση τους αντίστοιχους της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» μετουσιώθηκαν σε ποσοστό 9.7%. Η Ελλάδα παραμένει εντός του στόχου του 10% του «Ευρώπη 2020» και τον εθνικό στόχο με 4.1% το 2019 στα ποσοστά της πρόωρης σχολικής εγκατάλειψης.
Όσο αφορά στους ΕΕΑΚ το έτος 2019, το 19.1% των Ελλήνων νέων άνηκαν σε αυτή την κατηγορία. Η Ελλάδα έχει υψηλό ποσοστό ανεργίας των νέων (15-24 ετών) το 2019, με 35.2% των νέων να μην εργάζονται.
Σε Εθνικό επίπεδο δεν υπάρχει ευρέως εφαρμόσιμη στρατηγική για την αντιμετώπιση της πρόωρης αποχώρησης από την εκπαίδευση και κατάρτιση. Ωστόσο, στην έκθεση με τίτλο «Στρατηγικό Πλαίσιο Πολιτικής για τη Μείωση της Πρόωρης Εγκατάλειψης του Σχολείου στην Ελλάδα» αναπτύσσεται ένα σύνολο στρατηγικών κατευθύνσεων για την αντιμετώπιση του φαινομένου της σχολικής διαρροής με κύριους άξονες την Πρόληψη, την Παρέμβαση και την Αντιστάθμιση.
Στο νόμο 4368/2016 αναφέρονται εκτός των άλλων η Αντισταθμιστική εκπαίδευση και η Ενισχυτική διδασκαλία, που έχει ως στόχο την «επανένταξη των μαθητών στη διαδικασία μάθησης, ώστε να ολοκληρώσουν την υποχρεωτική εκπαίδευση» και «να αυξηθούν τα ποσοστά πρόσβασης στην δεύτερη βαθμίδα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης».
Τυπική εκπαίδευση: κύρια μέτρα πολιτικής για την Π.Ε.Ε.Κ
Η τυπική μάθηση ρυθμίζεται σε εθνικό επίπεδο και περιλαμβάνει τα συστήματα γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης, αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα, το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα, για την ηλικιακή ομάδα στόχο (15-29 ετών), περιλαμβάνει την δευτεροβάθμια εκπαίδευση, τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (Σ.Δ.Ε.), τη μεταγυμνασιακή επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (επιπέδου 3), τη μεταδευτεροβάθμια επαγγελματική κατάρτιση (επιπέδου 5) και την τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Όπως αναφέρεται στο Στρατηγικό Σχέδιο Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης, Δια Βίου Μάθησης και Νεολαίας 2022-2024 «Τα μέτρα πολιτικής στον τομέα της Νεολαίας προωθούν και διευκολύνουν τη συμμετοχή των νέων στο δημοκρατικό βίο, υποστηρίζουν την ενεργό συμμετοχή τους στα κοινά και στην κοινωνία».
Ως προς την καταγραφή και την επεξεργασία δεδομένων για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της πρόωρης σχολικής εγκατάλειψης, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) συνέστησε, σύμφωνα με το νόμο 4186/2013, το «Παρατηρητήριο», με ευθύνη την παρακολούθηση.
Σημαντική πρωτοβουλία που υλοποιείται είναι τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, τα οποία ιδρύθηκαν σύμφωνα με το ΦΕΚ 1861/Β/2014. Τα Σ.Δ.Ε. είναι δημόσια σχολεία ενηλίκων στο πλαίσιο της Δια Βίου Μάθησης και απευθύνονται σε νέους άνω των 18 ετών, οι οποίοι δεν έχουν ολοκληρώσει την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση. Με τον θεσμό αυτό παρέχεται η δυνατότητα να αποκτήσουν τίτλο ισότιμο με απολυτήριο Γυμνασίου και να ενταχθούν στις κοινωνικές, οικονομικές και επαγγελματικές δομές. Τα Σ.Δ.Ε. υπάγονται στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, το οποίο, δια της Γενικής Γραμματείας Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης, Δια Βίου Μάθησης και Νεολαίας (Γ.Γ.Ε.Ε.Κ.Δ.Β.Μ. & Ν.), διαμορφώνει το εκπαιδευτικό πλαίσιο τους και έχει την εποπτεία της λειτουργίας τους. Λειτουργούν 76 Σ.Δ.Ε. εκ των οποίων τα 12 σε Καταστήματα Κράτησης.
Προς την ίδια κατεύθυνση, στα πλαίσια της τυπικής εκπαίδευσης, λειτουργούν οι Επαγγελματικές Σχολές Κατάρτισης (Ε.Σ.Κ.) και Επαγγελματικές Σχολές (ΕΠΑ.Σ.) Μαθητείας του Ο.Α.Ε.Δ. (ν. 4763/2020). Ειδικότερα, παρέχουν μεταγυμνασιακή επαγγελματική εκπαίδευση επιπέδου 3 στο Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων (Ε.Π.Π.), εφαρμόζοντας το δυικό σύστημα, που συνδυάζει τη θεωρητική και εργαστηριακή εκπαίδευση στην τάξη με την μαθητεία σε εργασιακό χώρο. Οι Ε.Σ.Κ. μπορεί να είναι δημόσιες ή ιδιωτικές, ημερήσιες ή εσπερινές. Λειτουργούν 50 Επαγγελματικές Σχολές Μαθητείας του Ο.Α.Ε.Δ. σε 35 τεχνικές ειδικότητες, στις οποίες κατά το σχολικό έτος 2021-2022 φοιτούν 7.645 μαθητές.
Σε μεταδευτεροβάθμιο επίπεδο, λειτουργούν τα προγράμματα Μεταλυκειακού Έτους – Τάξη Μαθητείας, τα οποία απευθύνονται σε αποφοίτους της μη υποχρεωτικής δευτεροβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατόχους ισότιμων τίτλων, οι οποίοι κατέχουν ένα βασικό επίπεδο γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Είναι προαιρετικό, ανήκει στη μεταλυκειακή επαγγελματική κατάρτιση και αποτελεί εκπαιδευτική διαδρομή, που η ολοκλήρωση της, ύστερα από επιτυχείς εξετάσεις πιστοποίησης των αποφοίτων της, οδηγεί σε τίτλο επιπέδου 5 του Εθνικού Συστήματος Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Ε.Σ.Ε.Ε.Κ). Αντίστοιχα, στη μεταδευτεροβάθμια επαγγελματική κατάρτιση, λειτουργούν και τα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (Ι.Ε.Κ.), με σκοπό την παροχή αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης σε αποφοίτους της μη υποχρεωτικής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, δηλαδή των γενικών λυκείων και των ΕΠΑ.Λ., καθώς και σε κατόχους ισότιμων τίτλων.
Κύριος σκοπός των ανωτέρω σχολών, εκτός των άλλων, είναι η αντιμετώπιση της σχολικής διαρροής, η αναβάθμιση των βασικών δεξιοτήτων και η μέριμνα για την ένταξη στην επαγγελματική ζωή ευπαθών και ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.
Όπως αναφέρεται στο Στρατηγικό Πλαίσιο Πολιτικής για τη Μείωση της Πρόωρης Εγκατάλειψης του Σχολείου στην Ελλάδα, οι ομάδες υψηλού κινδύνου για πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου είναι:
- Παιδιά προερχόμενα από μειονεκτούντα κοινωνικά περιβάλλοντα
- Παιδιά προερχόμενα από ευπαθείς ομάδες (γονείς με ειδικές ανάγκες, γονείς μα μαθησιακά προβλήματα, γονείς με σωματικά ή νοητικά προβλήματα υγείας)
- Παιδιά με ιστορικό απομάκρυνσης από το σχολείο
- Μαθητές μα χαμηλές επιδόσεις
- Παιδιά με μειονοτικό ή μεταναστευτικό υπόβαθρο
- Παιδιά με ιστορικό μεγάλης και συχνής κινητικότητας
Αντιμετώπιση της Π.Ε.Ε.Κ μέσω μη τυπικής και άτυπης μάθησης και ποιοτικής εργασίας για τους νέους
Δεν υπάρχει συγκεκριμένη πολιτική για την αντιμετώπιση της πρόωρης εγκατάλειψης από την εκπαίδευση και κατάρτιση, μέσω της μη τυπικής και άτυπης μάθησης. Ωστόσο, στο κεφάλαιο Θ’ του ν. 4763/2020 περί των Κέντρων Δια Βίου Μάθησης οριοθετούνται οι υπηρεσίες στο πλαίσιο της μη τυπικής μάθησης που παρέχονται σε ενήλικες. Στις επιλογές των ενηλίκων για μη τυπική μάθηση εντάσσονται:
- Συνεχιζόμενη Επαγγελματική Κατάρτιση
- Επανειδίκευση (reskilling)
- Αναβάθμιση δεξιοτήτων (upskilling)
- Γενική εκπαίδευση ενηλίκων
- Συμβουλευτική και επαγγελματικός προσανατολισμός
Μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η ALMA (Aim, Learn, Master, Achieve), που αφορά στην ενδυνάμωση των πιο ευάλωτων νέων ηλικίας 18-30 ετών που δεν συμμετέχουν στην εκπαίδευση, την απασχόληση ή την κατάρτιση (ΕΕΑΚ). Για την Ελλάδα η πρωτοβουλία ALMA, όπως αναφέρεται στο Στρατηγικό Σχέδιο Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης, Δια Βίου Μάθησης και Νεολαίας 2022-2024, μπορεί να εφαρμοστεί πιλοτικά για την απασχόληση των νέων, την κοινωνική ένταξη ή την κοινωνική καινοτομία. Μπορεί να συνδεθεί είτε με τους αποφοίτους των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας, είτε τους αποφοίτους ΕΠΑΛ..
Στο πλαίσιο της μη τυπικής μάθησης, φορείς παροχής υπηρεσιών είναι:
- Κέντρο Δια Βίου Μάθησης (Κ.Δ.Β.Μ.), (δημόσιο ή ιδιωτικού δικαίου), το οποίο παρέχει συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση, γενική εκπαίδευση ενηλίκων, επαγγελματικό προσανατολισμό και δια βίου συμβουλευτική
- Κέντρο Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων
- Κολέγιο, το οποίο παρέχει μη τυπική εκπαίδευση, στους αποφοίτους της τυπικής μη υποχρεωτικής Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Διατομεακός συντονισμός και παρακολούθηση παρεμβάσεων της Π.Ε.Ε.Κ
Όσο αφορά στην διατομεακή συνεργασία, όπως αναφέρεται στο Στρατηγικό Πλαίσιο Πολιτικής για τη Μείωση της Πρόωρης Εγκατάλειψης του Σχολείου στην Ελλάδα, για την αντιμετώπιση της πρόωρης εγκατάλειψης από την εκπαίδευση και κατάρτιση, σημαντικοί εμπλεκόμενοι φορείς και εταίροι για την διαμόρφωση και υλοποίηση της στρατηγικής, είναι η τοπική κοινωνία, η τοπικοί και κοινωνικοί φορείς, και γενικά όσοι φέρουν σχετική αρμοδιότητα σε τομείς που αφορούν την Π.Ε.Ε.Κ.
Ενδεικτικά αναφέρονται τα Κέντρα Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού (ΚΕ.ΣΥ.Π.), το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, το Υπουργείο Δικαιοσύνης, το Υπουργείο Εσωτερικών, το Υπουργείο Υγείας, οι Περιφέρειες, η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ), αλλά και τα Ινστιτούτα Ομοσπονδιών Εκπαιδευτικών, κοινωνικοί εταίροι και τα Ιδρύματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης για διάφορα θέματα που σχετίζονται με την μαθητική διαρροή και την πρόωρη εγκατάλειψη σχολείου, όπως ΚΑΝΕΠ ΓΣΕΕ, ΚΕΜΕΤΕ ΟΛΜΕ, ΙΠΕΜ ΔΟΕ, ΕΚΠΑ, ΑΣΠΑΙΤΕ, ΕΚΔΔΑ, και άλλα.
Στο Στρατηγικό Σχέδιο Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης, Δια Βίου Μάθησης και Νεολαίας 2022-2024 αναπτύσσεται ένα νέο μοντέλο συντονισμού σχετικά με την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (Ε.Ε.Κ.), την Δια Βίου Μάθηση (Δ.Β.Μ.) και την Νεολαία. Επομένως, είναι σαφές, ότι οι αντίστοιχες πολιτικές θα αναφέρονται και στην ηλικιακή ομάδα 15-29 ετών, που περιλαμβάνονται και οι Ε.Ε.Α.Κ. και τα άτομα υψηλού κινδύνου για την πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου.
Σε κεντρικό επίπεδο έχει συσταθεί και συγκροτηθεί:
- Το Κεντρικό Συμβούλιο Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Κ.Σ.Ε.Ε.Κ.), με αποστολή την υποβολή προτάσεων για τον σχεδιασμό της εθνικής πολιτικής σε θέματα επαγγελματικής εκπαίδευσης, κατάρτισης και δια βίου μάθησης
- Η Κεντρική Επιστημονική Επιτροπή (Κ.Ε.Ε.), με αποστολή την επιστημονική έρευνα, μελέτη και τεκμηρίωση στα θέματα που αφορούν στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθώς και των προγραμμάτων της δια βίου μάθησης
Επίσης, τα Συμβούλια Σύνδεσης με την Παραγωγή και την Αγορά Εργασίας (Σ.Σ.Π.Α.Ε.), αποτελούν περιφερειακή δομή της διακυβέρνησης, με αρμοδιότητα να υποβάλλουν εισηγήσεις-προτάσεις στο Κ.Σ.Ε.Ε.Κ. Σε αυτά συμμετέχουν διευθυντές εκπαιδευτικών μονάδων (Ι.Ε.Κ., ΕΠΑ.Λ., ΕΠΑ.Σ. Μαθητείας Ο.Α.Ε.Δ.), εκπρόσωποι της περιφέρειας, εκπρόσωποι εργαζόμενων και εργοδοτών.
Τέλος, σύμφωνα με το ν. 4763/2020 συστήνονται τα Κλαδικά Συμβούλια Δεξιοτήτων (Κ.Σ.Δ.) που ως στόχο έχουν την υποβοήθηση του έργου του Κ.Σ.Ε.Ε.Κ.